Şehir hayatı zor.

Daha doğrusu, hayatı ister şehir, ister kırsal alanda yaşayın, her ortamın ve her dönemin zorlukları var. Ancak şehir hayatı başka bir sebepten dolayı çok zor.

Şehir hayatında çok fazla karar alıyoruz. Almak zorundayız…

Sabahları neden daha doğru karar veririz konusuna girmeden önce, okumadıysanız “Kararların Zorluğu ve Büyüklüğü Nasıl Farklıdır?” yazısına da bir göz atın.

Önemli bir ayrım yaparak başlayalım. Şehir hayatında aldığımız kararların hem sayıları, hem zorlukları, hem de büyüklükleri fazla. Yani; hem gün içinde irili ufaklı çok sayıda karar almak zorundayız, hem aldığımız kararlar hiç kolay değil çünkü çok fazla seçenek arasından seçmek ve seçerken de dikkatle birçok hesap yapmak zorunda kalıyoruz, hem de bu kararlar hayatımızın gidişatın önemli etki yaratma potansiyeline sahip.

Bu tarz konuları düşünürken, etki sahibi olabileceklerimizle, olamayacaklarımızı ayırmanın bize zihinsel berraklık sağladığına inanıyorum. Aynısı şimdi de yapalım. Şehir hayatının bu dinamiklerini, gündelik yaşantımızın bu kaosunu ve bu ortamı değiştirme şansımız pek yok (en azından kısa vadede). Ancak etki sahibi olduğumuz bir konu var: Hangi tür kararları gün içinde ne zaman aldığımız.

Karar Alma Enerjisi

Akşam saat 18.00 sularında boks karşılaşmasına çıkacak bir sporcu, gündüz maraton koşarsa ne olur?

Akşama çok önemli iş toplantısı olan birisi günün bütünün en yorucu, en stresli ve en önemli toplantılarına ayırırsa, akşamki toplantısında nasıl bir performans gösterir?

Önemli bir konuda yazmaya çalışan bir yazar, günün ilk 10 saatinde aralıksız bir şekilde durmaksızın çeviri yaparsa, akşama ne kadar yaratıcı olabilir?

Eşiyle önemli, ancak gergin bir konuyu soğukkanlılıkla tartışması gereken bir kişi, gün boyunca iş yerinde kavga ettiyse ve bithap düştüyse, akşam bu konunun tartışması nasıl geçer?

Tüm bu örneklerin canlandırdığı üzere, günlük tüm eylemlerimizin beslendiği tek bir enerji kaynağı yok. Aksine, içinde bulunduğumuz her türlü eylem için farklı farklı enerji kaynaklarımızın olduğunu biliyoruz. Örneğin, rejim yaparken canınızın istediği yemekleri yememek için bir irade harcıyorsunuz. İrade-sabır göstermeniz gereken diğer konulara daha az kaynak kalıyor. (Bkz. Kaynak1, Kaynak2) Tüm gün ne yiyip yemeyeceğiniz konusunda büyük bir sabır gösterdikten sonra, akşam olduğunda fiziksel olarak enerjiniz yüksek olsa dahi, otokontrol enerjinizi tüketmiş olabilirsiniz. Böyle bir durumda, trafikte karşılaştığınız “sinyal vermeden önünüze geçen araç” durumu, arabanın içinde dayanamayıp küfürü basmanıza sebep olabilir.

Çok benzer şekilde, artık “Karar Alma Enerjisi”nin de sınırlı bir kaynak olduğunu biliyoruz. Buna şu andaki literatürde orjinal tabiriyle Decision Fatigue deniyor. Yani Karar Almaktan Yorulmak. Kavramın mucidi NYTimes’ın ilgili yazısına göre sosyal psikolog Roy F. Baumeister.

Şaşırtıcı da değil. Bir durun ve sabahtan akşama ne kadar fazla sayıda mikro karar aldığınızı canlandırın. Sadece bir günde irili ufaklı yüzlerce karar alıyoruz. Hele ki bazı kararlar çok yüksek karar alma enerjisi tüketebiliyor.

Eğer iş hayatındaysanız, çalıştığınız şirkette aralarında yüksek derecede gerilim olan iki departmanı aynı toplantı masası etrafında nasıl toplayacağınıza karar vermeye çalıştığınızı düşünün. Üstelik toplantıyı yöneten kişi olarak söylediğiniz her kelimeyi dikkatle seçmeniz gerekti.

Veya öğrenciyseniz, önemli bir çoktan seçmeli sınavdan çıktığınızı düşünün. Bunların arkasından vereceğiniz kararlar ne kadar sağlıklı olabilir?

İşte bu sebeple, hayatınız için önemli kararları sabahın erken saatlerinde almanız daha doğru. (Sadece uykunuz açıldığından emin olun.)

Yapılan araştırma (tam metin) Amerika’daki Hakimlerin gün içinde verdiği kararların sabah saatlerinde daha olumlu olduğunu, günün saatleri geçtikçe ise değerlendirmelerinin olumsuza kaydığını göstermişti. Bu araştırma bir kaç yıl önce büyük olay olmuştu. Durumu özetleyen görseli aşağıda paylaşıyorum. Sabah saatlerinden akşama doğru değerlendirme kalitesi düşüyor. (Bir de yemek aralarında önce en kötü kararlar çıktığını görüyoruz, kan şekerinden olsa gerek.)

Sonuç

Şehir hayatı zor. Çok karar almak zorundayız. Karar alma enerjimiz sınırlı ve kaçınılmaz olarak büyük bir kısmını sabahtan akşama harcıyoruz. Hayatla ilgili (iş, eş, çocuk, aşk, arkadaşlık, eğitim vb…) önemli karar alacaksanız, tüm zekanızı, dikkatinizi ve yorum becerinizi kullanma şansınızı yüksek tutmak için sabah saatlerini seçin.

(Bu yazı ilk olarak nbeyin.com.tr’de “Önemli Kararları Sabah Alın: İşte Bilimsel Sebebi” ismiyle yayınlanmıştır.)